Afet Sonrası Çocuklara Yönelik Destek Çalışmalar

 GÜNDEM ÇOCUK tarafından yayınlanan rapor ÅŸöyle:

06. 12. 2011

VAN-ERCÄ°Åž DEPREMÄ° SONRASINDA ÇADIRKENTLERDE YAÅžAYAN ÇOCUKLARIN DURUMUNA Ä°LÄ°ÅžKÄ°N BÄ°LGÄ° NOTU:

Gündem Çocuk DerneÄŸi, Van - ErciÅŸ bölgesinde 23 Ekim’de meydana gelen 7.2 ÅŸiddetindeki depremin yıkımının ardından, bölgedeki çocuklara yönelik 7 Kasım tarihinden itibarenilk etapta 16 hafta sürecek destek çalışmalar baÅŸlatmıştır.
Söz konusu çalışmalar, bölgede bulunan çocukların deprem sonrasında yaÅŸadıkları travmayla baÅŸ edebilmelerine, pasif konumlarından çıkmalarına ve çocukların uzun vadede yaÅŸayabilecekleri sorunların önlenmesine katkıda bulunmak amacıyla “çocuÄŸun etkin ve anlamlı katılımını” esas alarak yapılandırılmıştır.
Kendilerini ilgilendiren konularda görüÅŸlerini ifade edebilmelerini, ayrıca kendilerini ilgilendiren süreçlerdeki “karar mekanizmalarına” katılmalarını saÄŸlamaya yönelik yürütülen çalışmalar, çalışmaya katılan çocuklar tarafından “ErciÅŸ’in Genç Sesi”olarak isimlendirilmiÅŸtir.
ErciÅŸ’in Genç Sesi[1], çocuklarla birebir çalışmaların yapıldığı, çocukların duygu ve düÅŸüncelerini paylaÅŸabilecekleri olanakların oluÅŸturulduÄŸu bir zemindir.Bu zemin, çocukların kendilerini rahat bir ÅŸekilde ifade edebilmelerine ve yaÅŸadıkları süreçler hakkında ipuçları vermelerini saÄŸlamaktadır.
Deprem öncesinde nüfusu 80 bin olan ErciÅŸ’te, deprem sonrasında Kızılay tarafından farklı büyüklükte 2 çadırkent kurulmuÅŸtur. Kuruldukları sırada çadırkentlerde yaÅŸayan çocuk nüfusu yaklaşık 2000 civarındadır.

Çocukları doÄŸrudan etkileyen afetlerin sonrasında hizmetlerin koordinasyonu ve hizmetlerin saÄŸlanması Devletin temel sorumluÄŸudur. Devlet, afetlerden etkilenen tüm bireylerin baÅŸta yaÅŸama, geliÅŸme, saÄŸlık olmak üzere tüm haklarını korumakla yükümlüdür.Türkiye’de afetlerle ilgili çalışmalar BaÅŸbakanlığa baÄŸlı Afet ve Acil Durum Yönetimi BaÅŸkanlığı (AFAD)[2] tarafından koordine edilmektedir.

Ä°lgili kurum ve kuruluÅŸların yükümlülüklerinin deÄŸerlendirilmesi konusunda 7 Kasım- 2 Aralık 2011 tarihleri arasında çocuklarla yürütülen çalışmalar kapsamında çadırkentlerde yaÅŸayan çocukların durumuna iliÅŸkin tespitler iliÅŸiktedir.Tespitler; çocukların acil ihtiyaçlarının karşılanması, çocuklara yönelik psikolojik, sosyal, eÄŸitsel, sportif vb. destek hizmetler, çocukların psikolojik durumları, çocukları doÄŸrudan etkileyen afet yönetimine iliÅŸkin temel tespitler olarak ele alınmıştır.


TESPÄ°TLER

Acil Ä°htiyaçların Karşılanması Konusundaki Tespitler (Barınma, Beslenme, Tuvalet Gereksinimi, Hijyen, Ä°çme Suyu, SaÄŸlık Hizmetlerinden Yararlanma):

- Çocukların temel ihtiyaçlarına yönelik ilk ihtiyaç tespiti, aileleri aracılığıyla bilgi edinilen “Afetzede Durum Tespit Raporu” adlı bir tarama formu ile yapılmaktadır. Tarama formu aile durum tablosu, barınma ve ekonomik durum, saÄŸlık ve engellilik durumu, psiko sosyal durum baÅŸlıklarını içermektedir. Ancak her tek çocuÄŸun ihtiyaçlarını tespit etmeye yönelik deÄŸildir.

- Çocuklar aileleriyle tek bir çadırda ortalama 5-6 kiÅŸi kalmaktadır. Tek ve ortak bir alanda gün ve gece boyu aile bireyleri bir arada kalmaktadır. Son haftalarda afetzedeleri deprem bölgesinden uzaklaÅŸtırmaya ve baÅŸka illere yerleÅŸtirmeye yönelik harekete geçilmiÅŸtir. Süreç yavaÅŸ iÅŸlediÄŸi gibi, yerleÅŸtirme sonundaki barınma koÅŸullarının elveriÅŸliliÄŸi konusunda kaygılar vardır. Ayrıca bazı ailelerin çocuklarını farklı illerdeki akraba veya tanıdıkları yanına gönderdikleri öÄŸrenilmiÅŸtir. Kendi ortamında uzaklaÅŸtırılma zorunlu göçtür. Bu durum baÅŸta çocukların geliÅŸimleri açısından birçok konuda olumsuz sonuçlar doÄŸuracaktır.

- Çadırkentlerden “Mevlana Evleri” denilen konteynırlarda barınma düzenine geçilmektedir. Konteynırların bir aile için ortak yaÅŸamı kolaylaÅŸtıran düzenlemeleri bulunmamaktadır. Konteynerlerde yine tek mekan bulunmaktadır. Tuvalet, banyo, mutfak ortak kullanılacak mekanlarda düzenlenmiÅŸtir.

- Çadırkentlerde yemek ortak, mobil bir mutfaktan saÄŸlanmaya devam etmektedir. Yemek almak için kuyruklar oluÅŸmaktadır. Çocuklar, ellerinde tencerelerle, alacakları yemekleri çadırlarına götürmek üzere sıra beklemektedir.

- Çadırkentlerde yaÅŸayan kiÅŸilere içme suyu dağıtımı düzenli ve yeteri kadar yapılmamaktadır.

- Tuvalet gereksinimi Çadırkent içerisinde kurulan mobil tuvaletler aracılığıyla giderilmektedir. Mobil tuvaletlerin azlığı ve ortak kullanımın fazla oluÅŸunun yanı sıra hijyen problemi de söz konusudur. Çocukların da bu sorunu sık sık dile getirdiÄŸi görülmüÅŸtür. Tuvaletlerin durumu salgın hastalık riskini ortaya çıkarmaktadır.

- Çadırkentlerde banyo ve duÅŸ imkanı bulunmamaktadır.

- Bulaşıcı hastalıklardan korumaya yönelik; çocuklara grip aşısı yapılmıştır. Ancak tüm çocukların aşılandığına dair bilgi edinilememiÅŸtir.

- SaÄŸlık hizmetinden yararlanması gereken çocuklara, YeniÅŸehir Çadırkentinde kurulan Sahra Hastanesinde tedavi hizmetleri verilmektedir. Çocukların saÄŸlığını dolaylı olarak etkileyen bir durum mevcuttur. Çocukların ailelerindeki yetiÅŸkinlere verilen saÄŸlık hizmetleri kapsamında yeÅŸil kartı olan bireyler hizmetlerden ücretsiz yararlanabilirken, Sosyal Güvenlik Kurumuna baÄŸlı bireylerin önce ödeme yapması, ardından kendilerine geri ödeme yapılması durumu söz konusudur. Bu, çocuÄŸun içinde bulunduÄŸu ailede maliyeti yüksek tedavi veya ilaç ihtiyacı olanlar için sorunlara yol açmaktadır.

Çocuklara Yönelik Psikolojik, Sosyal, EÄŸitsel, Sportif vb. Destek Hizmetler ile Ä°lgili Tespitler:

- Çadırkentlerde devletin saÄŸladığı hizmetler kapsamında Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın kreÅŸ, toplum merkezi ve etüd çalışmaları özel alanlarda devam etmektedir.

- Çadırkentlerdeki çocuklara yönelik diÄŸer psikososyal destek hizmetler,kendi aralarında protokol imzalayan beÅŸ dernek (Türkiye Kızılay DerneÄŸi, Türk Psikologlar DerneÄŸi, Sosyal Hizmet Uzmanları DerneÄŸi, Türkiye Psikiyatri DerneÄŸi, Çocuk ve Gençlik Ruh SaÄŸlığı DerneÄŸi, Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik DerneÄŸi) tarafından oluÅŸturulan Afetlerde Psikososyal Hizmetler BirliÄŸi[3] (APHB) aracılığıyla saÄŸlanmaya çalışılmaktadır. Verilen hizmetler arasında psiko sosyal destek birimi bulunmaktadır.

o YeniÅŸehir çadırkenti özelinde ayrıca çocuklara yönelik destek çalışmalar yürüten Gençlik ve Spor Genel MüdürlüÄŸünün çadırı, Türk EÄŸitim Gönüllüleri Vakfı’nın[4] gezici eÄŸitim aracı ve Gündem Çocuk DerneÄŸi tarafından yürütülen ErciÅŸ’in Genç Sesi çalışmaları bulunmaktadır.

- Çadırkentte çocuklarla yürütülen çalışmalar için çadırlardan bazıları belirlenmiÅŸtir. Ancak bu mekanlar çocukların ihtiyaçlarına göre düzenlenmemiÅŸ olup, kullanımı iklim ve hava koÅŸulları nedeniyle sık sık sekteye uÄŸramaktadır.

- Çadırkentlerde çocuklara yönelik saatli grup etkinlikleri uygulamakta zaman zaman da bireysel terapiler gerçekleÅŸtirmektedir. Ancak terapi için yapılan baÅŸvuru sayısının çadırkentlerde yaÅŸayan çocuk nüfusunun az bir kısmıdır.

- EÄŸitimin bölgede durdurulması çocukların içinde bulundukları eÄŸitim sisteminden geri kalmalarına ve uzaklaÅŸmalarına neden olmaktadır. Çadıkentte SBS destek kursları verilmeye baÅŸlanmıştır ancak diÄŸer sınıflar için sistemli bir çalışma bulunmamaktadır.

- Çadırkentlerin ne kadar kalıcı olacağı konusundaki belirsizlik, okulların açılıyor/ açılmıyor olması vb. durumlar nedeniyle çocuklara yönelik hizmetlerin programlanması uzun vadeli olamamaktadır.

- 5 Aralık 2011 pazartesi günü açılacağı duyurulan okulların, açılmayacağı 2 Aralık 2011 Cuma günü yapılmıştır.

- Uzun vadeli programların yapılamaması çocuklara yönelik destek hizmetlerin yapılandırılmasında da koordinasyon sorunları doÄŸurmaktadır.

- Çadırkente çocukların fiziksel olarak enerjilerini boÅŸaltabilecekleri mekanlar oluÅŸturulmamıştır. YeniÅŸehir çadırkentinde bir grup çocuÄŸun, bir süre boÅŸ kalan bir çadırı kendi kendilerine spor salonu haline getirmeleri, bu konuda duydukları ihtiyacı göstermektedir.

- Psikolojik, sosyal, eÄŸitsel, sportif vb. destek hizmetlerin yetersizliÄŸinin yanı sıra birbirini tamamlayan bir biçimde ve bütüncül olamadığı görülmektedir.


Çocukların Psikolojik Durumları ile Ä°lgili Tespitler: 

Çocuklarla birebir yürütülen çalışmalar sırasında çocuklarda; hırçınlık, bıkkınlık, sıkışmışlık duygusu, suçlama eylemi, suçluluk duygusu, çatışma, sözel ve fiziksel ÅŸiddet davranışları gösterme, aşırı sahiplenme, kendini gruba ait hissedememe, dikkat ve konsantrasyon bozukluÄŸu, birbirlerinden bağımsız aÄŸlama krizlerigözlemlenmiÅŸtir. 

Bunların;
- Çocukların yaÅŸadıkları travmanın genel etkisi ve bu etkilerin sistemli bir psikolojik destekle ele alınamıyor oluÅŸu,

- Çocukların psikolojik olarak rahatlamalarını saÄŸlayacak drama, tiyatro vb. etkinlikler ile özel psikolojik temelli çalışmaların yetersizliÄŸi,

- Çadırkentlerdeki yaÅŸam koÅŸullarının, özellikle de soÄŸuyan hava koÅŸullarıyla birlikte giderek zorlaÅŸması ve bu tür durumların çocuklarda öfke ve tükenmiÅŸlik duygusu yaratması,

- Çocukların; “ErciÅŸ’te yaÅŸamaya devam mı edeceÄŸiz, ailecek baÅŸka bir yere mi taşınacağız, yoksa ben tek başıma yatılı okula mı gideceÄŸim?” gibi geleceklerine iliÅŸkin yaÅŸadıkları belirsizlik ve bu durumun yarattığı kaygı bozukluÄŸu,

- Çocukların ailelerine yönelik psikolojik desteklerin yetersizliÄŸi nedeniyle;ailelerin yaÅŸadıkları travmanın etkilerini henüz atmayışları ve çocukların güven duyduÄŸu yetiÅŸkinlerin yaÅŸadığı bu etkilere tanık olmaları, benzer duyguları içselleÅŸtirmeleri, temel güven duygularının sarsılması,

- Genel olarak öfke ve üzüntülerini ÅŸiddetten baÅŸka bir yöntemle ifade etmeyi bilmeyen bir toplum yapısının, stres ortamlarında çocuklarda da tezahür etmesi,

- Çocukların normalleÅŸme sürecinin çadırkentlere sıkışan, kurgulanmış hayatlar nedeniyle gecikmesi (Benzer bir sorunun bir süreliÄŸine baÅŸka illerde misafir edilecek ailelerin çocuklarında da yaÅŸanacağı düÅŸünülmektedir) vb.

nedenlerle yakından iliÅŸkili olduÄŸu düÅŸünülmektedir.


Çocukları DoÄŸrudan Etkileyen Afet Yönetimine Ä°liÅŸkin Temel Tespitler 

Afet yönetimi ile ilgili temel tespitler;

- Zamanında olmaması: Depremin ilk anından bu yana destek ve yardım hizmetlerin gerekli zamanlarda yapılamaması veya yapılmaması. ÖrneÄŸin, arama kurtarma çalışmalarına yurt dışı desteÄŸinin geç açılması, bölgeye konuyla ilgili donanımlı personelin geç ve yetersiz gönderilmesi gibi.

- Kısa- Orta ve Uzun Vadede Planlanmaması: Yardım ve hizmetlerin organizasyonu ve sonuçları itibariyle planlama yapılmaması. Anlık çözümler ile sonradan çözülemeyecek sorunlara neden olunacağı. ÖrneÄŸin deprem bölgesinden uzaklaÅŸtırmaya yönelik harekete geçilmesi ve bireylerin yaÅŸadıkları yeri terk etmelerine bir nevi “zorunlu göçe” neden olunması. Bunun çocuk, kadın, yaÅŸlı, yetiÅŸkin herkese yeni travmalar yaratacağı.

- Kapsayıcı olmaması: Afet sonrası yardım ve destek hizmetlerin sadece il ve ilçe merkezinde yapılandırılmış olması. Van’a baÄŸlı köylere hizmetlerin ve yardımların yeterli ve sistemli ulaÅŸmaması.

- Koordinasyonsuzluk: Afet yönetimi ile sorumlu birimin/ birimlerin belirsizliÄŸi, sorumlulukların sahipsiz kalması.

- Akreditasyon sorunu: Alanda çalışma yapmak isteyen sivil toplum örgütlerine akreditasyon engeli çıkartılması, akreditasyon kriterlerinin net ve ÅŸeffaf olmaması, alana bazı sivil toplum örgütlerinin sokulması, bazı sivil toplum örgütlerinin sokulmaması.

- Ayrımcılık yapılması: 1999 depremindeki afet yönetimi ile karşılaÅŸtırıldığında Van ve ErciÅŸ depreminden sonra yürütülen afet yönetimin bölgelere göre farklılık göstermesi

- Åžeffaf olmaması: Afet yönetimiyle ilgili karar süreçlerinin ve bütçenin ÅŸeffaf olmaması.


ÖNERÄ° VE SONUÇ

Van, ErciÅŸ ve çevre köylerde yaÅŸayan çocuklar, hak ihlalleriyle karşı karşıya kalmaktadır. Bölgede acilen tüm hizmetlerin, çocuk odaklı, hak temelli ve bütüncül bir yaklaşımlayeniden yapılandırılması gerekmektedir. Mevcut hizmetlerin iÅŸlevsizliÄŸi, dağınıklığı ve yeni sorunlara zemin hazırladığı göz önünde tutulmalıdır.
Ayrım gözetmeden her bir çocuÄŸun yaÅŸama ve geliÅŸmesini koruyacak, sürece etkin katılımını saÄŸlayacak önlemler alınması ve çocuÄŸun yararının temel alınması gerekmektedir. 

Bu çerçevede;
- Ä°htiyaca cevap veren ve güvenilir bir alan çalışmasıyla çocukların durumuna iliÅŸkin güncel ve güvenilir veriler elde edilmelidir. Bu veriler ışığında, çocuklara yönelik bütüncül bir politika belirlenmeli; kısa, orta ve uzun dönem çalışmaları ÅŸeklinde yeterli bütçe ile uygulanmaya baÅŸlanmalıdır.

- Psikososyal destek çalışmaları çocukların geliÅŸimsel özelliklerine ve ihtiyaçlarına göre çeÅŸitlendirilmeli ve artırılmalı, sistemli hale getirilmelidir.

- Çocuklara yönelik kısa dönem içerisinde baÅŸlayan hizmetlerde, sadece saatli etkinlikler deÄŸil, yaÅŸanan bu olaÄŸan dışı durumları çocuklarla birlikte en iyi ÅŸekilde atlatabilmek için onların yaÅŸama etkin katılımını saÄŸlayacak çalışmalar planlanmalıdır.

- Çocukların içinde bulundukları travma sonrası döneme iliÅŸkin aileler ve tüm yetiÅŸkinler, çocukların geliÅŸimin destekleyecek bir biçimde bilgilendirilmelidir (Çocuklarıyla nasıl konuÅŸmaları gerektiÄŸi, çocuklarında görülen/görülecek olan etkiler vb ).

- Çocukların afete karşı gösterdikleri reaksiyonlar ve strese verdikleri tepkiler geliÅŸim süreçleri ve yaÅŸlarına göre farklılaÅŸabileceÄŸinden yapılacak tüm çalışmalarda çocukların yaÅŸ ve cinsiyet özellikleri dikkate alınmalıdır.

- Okulların açılması çocukların hayatının normalleÅŸmesi açısından önemlidir. Ancak okullar açılana, kadar okul binalarına iliÅŸkin hasar tespitlerinin en iyi ÅŸekilde yapılması gerekmektedir. Hasar nedeniyle içine girilmeyecek okullar için etkili çözümler üretilmelidir. Bu süreç hakkında çocuklar bilgilendirilmeli, böylece çocukların belirsizlik duyguları ortadan kaldırılmalıdır.

- Okullar açılmadan önce çocukların ve ailelerinin kapalı alanlara iliÅŸkin olası korku ve kaygılarının giderilmesi için hazırlık çalışmaları yapılmalıdır.

- Toplumun hayatının bir an evvel normalleÅŸtirilmesi çerçevesinde günlük faaliyetleri destekleyecek etkinlikler düzenlenmelidir.

- Afet sonrası hizmet saÄŸlayan tüm kamu kurumları, idari yapılar ve yerel yönetimler bölgede çalışan meslek odaları, sivil toplum kuruluÅŸları ve bağımsız gönüllü gruplarla birlikte çalışabileceÄŸi ortam saÄŸlanmalı, kamu tarafındanyürütülen çalışmalar sivil katılıma açılmalıdır.

- Barınma sorununa iliÅŸkin, kış mevsimine en uygun ÅŸekilde geçici ya da sabit konutlar bir an evvel saÄŸlanmalıdır. Kızılay çadırları yerine biran önce kış koÅŸullarına uygun konteynerler, pünomatik ve/veya prefabrik yapılar kurulmalıdır. Bu yapıların sayıları sembolik olmaktan çıkarılmalıdır.

- Van ve ErciÅŸ’te yaÅŸayan kiÅŸilere, insan odaklı yaklaşımla; uzun su, gıda ve tuvalet kuyruklarının oluÅŸmasını engellenmeli, basit düzenlemelerle ( birden fazla mobil mutfak vb) “Gıda/Su- Barınma alanında tedarik” zinciri oluÅŸturulmalıdır.

- Düzenli hijyen ve saÄŸlık taramaları yapılmalıdır. SaÄŸlık alanındaki en önemli riski oluÅŸturan bulaşıcı hastalıklara karşı etkili ve acil önemler alınmalıdır. 

-----------------------------------------------

[1] Gündem Çocuk DerneÄŸi tarafından yürütülen çalışma kapsamında; çocuk ve gençlerle birlikte güncellen bir yazılı ve görsel haberlerin yer alacağı bir haber blogu, çocukların iki hafta boyunca yaÅŸadıkları ve ilgilendikleri konuları ele alan kendilerinin hazırladığı gazete, çocukların ve gençlerin çevrelerindeki kiÅŸilerle de iletiÅŸim kurarak, onların da görüÅŸlerini aktarmalarını saÄŸlamak amacıyla oluÅŸturulacak bir internet radyosu yer almaktadır. 

[2] http://www.afad.gov.tr/

[3] Türkiye Kızılay DerneÄŸi, Türk Psikologlar DerneÄŸi, Sosyal Hizmet Uzmanları DerneÄŸi, Türkiye Psikiyatri DerneÄŸi, Çocuk ve Gençlik Ruh SaÄŸlığı DerneÄŸi ve Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik DerneÄŸi arasında Psikososyal Hizmetler konusunda afetlerde ve olaÄŸan dönemlerde psikososyal hizmetlerin geliÅŸtirilmesi amacıyla kurulmuÅŸ Afetlerde Psikososyal Hizmetler BirliÄŸi depremin yaÅŸandığı ilk günden beri çalışmalarını yürütüyor.

[4] Türkiye EÄŸitim Gönüllüleri Vakfı’nın Van ErciÅŸ’te toplam 5 adet gezici eÄŸitim aracı bulunmaktadır.

Arkadaşına Gönder Yazdır